Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.

Jest w Polsce wiele miejsc do których warto dotrzeć, zbaczając z głównych dróg, chociażby z drogi krajowej nr 7 łączącej Gdańsk z Krakowem. Tuż za Radomiem jadąc od Warszawy zaczyna się Staropolski Okręg Przemysłowy pełny zabytków techniki. Oto subiektywny wybór najbardziej ciekawych i najlepiej zachowanych.
Chlewiska, Wieli Piec Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.
Chlewiska, Wieli Piec / fot. A. Berezowski
Niedaleko Szydłowca w Chlewiskach znajduje się  Zabytkowa Huta Żelaza. Hutę wybudowało w latach 1890-1892 Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne. Jej wielki piec opalany węglem drzewnym wytapiał około 10 ton surówki na dobę. W hucie pracowało 200 osób. Działała do roku 1940, kiedy to wielki piec unieruchomili Niemcy prowadząc eksperymenty z wykorzystaniem nowego paliwa. Do dziś zachowała się unikalna forma architektoniczną obiektu, która nawiązuje do stylu neoromańskiego. Budynki z kamienia łupanego z detalami z cegły uporządkowane są w ciąg technologiczny. Dzięki temu można przyjrzeć się dawnemu procesowi wytopu i przeróbki żelaza.

Chlewiska

Szczególną atrakcją jest górująca nad hutą wieża. W jej wnętrzu znajduje się winda wodna (gichtociąg), która służyła do podnoszenia wagoników z surowcami na wysokość wielkiego pieca (piec ładuje się od góry). Ma ona dwie klatki zawieszone na wspólnej linie: jedną na wagonik z węglem i rudą żelaza, drugą na zbiornik z wodą. Chcąc podnieść wagoniki z surowcami, do zbiornika pompowano wodę, aż ciężar klatki z wodą przeważył ciężar klatki z wsadem i wciągał ją na górę. Podniesione za pomocą windy surowce wsypywano do wielkiego pieca. Hutą opiekuje się Muzeum Techniki i Przemysłu, które w wolnych salach urządziło ekspozycję pojazdów i maszyn przemysłowych.

Sielpia Wielka
Nieco dalej od krajowej siódemki znajduje się Sielpia Wielka. Z inicjatywy Ksawerego Druckiego – Lubeckiego zbudowano tu w 1842 roku Walcownię i Pudlingarnię. Zakład zajmował się produkcją blachy i prętów żelaznych o przekroju kwadratowym, prostokątnym i koła. Pożądane kształty otrzymywano przy pomocy walcarek i młota, do poruszania których wykorzystywano energię wodną. W zakładzie funkcjonowały dwa koła wodne, które napędzały maszyny, tak jak w dawnych młynach napędzały żarna.

Sielpia

Aby zapewnić odpowiednią ilość wody obok zakładu zbudowano zbiornik wodny (energetyczny). Obecnie najlepiej zachowanym eksponatem jest oryginalne metalowe koło wodne, największe tego typu koło żelazne w Europie. W czasie uroczystości lokalnych koło jest uruchamiane.  
Podobnie jak Chlewiska, zakład w Sielpi Wielkiej jest oddziałem Muzeum Techniki i Przemysłu w Warszawie. W opiece nad zabytkami pracownikom Muzeum pomagają uczniowie Politechniki Częstochowskiej. Wspólny wysiłek doprowadził do rekonstrukcji pod kierownictwem prof. Mariana Kielocha pieca pudlarskiego, który uroczyście rozpalono w 2008 roku.

Sielpia

W Muzeum urządzono pokaz maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle Zagłębia Staropolskiego oraz artystycznych odlewów. W czasie zwiedzania przewodnik demonstruje urządzenia w ruchu.

Maleniec
Warto też dotrzeć do Zabytkowej Walcowni i Gwoździarni w Maleńcu. Niegdyś produkowano tu blachy i gwoździe. Do napędu maszyn, podobnie jak w Sielpi wykorzystano koło wodne.  Warto tez dotrzeć do Samsonowa i obejrzeć ruiny huty, Starachowic, gdzie w starej fabryce rozwija się Muzeum Przyrody i Techniki czy Nowej Słupi, w której znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego.

Andrzej Berezowski

 

POLECANE
Katastrofa w Afganistanie. Ponad 600 ofiar potężnego trzęsienia ziemi z ostatniej chwili
Katastrofa w Afganistanie. Ponad 600 ofiar potężnego trzęsienia ziemi

Co najmniej 622 osób zginęły, a 1300 zostało rannych w trzęsieniu ziemi o magnitudzie 6, które w niedzielę wieczorem nawiedziło wschodni Afganistan - podało w poniedziałek ministerstwo spraw wewnętrznych w Kabulu, cytowane przez agencję Reutera.

86 lat temu Niemcy zaatakowały Rzeczpospolitą. Wybuchła II wojna światowa z ostatniej chwili
86 lat temu Niemcy zaatakowały Rzeczpospolitą. Wybuchła II wojna światowa

1 września 1939 r., niemieckie wojska bez wypowiedzenia wojny o świcie przekroczyły na całej długości granicę RP. Osamotniona Polska mimo bohaterskiego oporu trwającego ponad pięć tygodni nie mogła skutecznie przeciwstawić się agresji Niemiec i sowieckiej inwazji przeprowadzonej 17 września.

Karol Nawrocki: Jako prezydent Polski domagam się jednoznacznie reparacji od Niemiec z ostatniej chwili
Karol Nawrocki: Jako prezydent Polski domagam się jednoznacznie reparacji od Niemiec

Aby móc budować oparte o fundamenty prawdy i dobrych relacji partnerstwo musimy załatwić kwestię reparacji od państwa niemieckiego, których jako prezydent Polski domagam się jednoznacznie dla dobra wspólnego - mówił w poniedziałek na Westerplatte prezydent Karol Nawrocki.

Przypominamy stacji TVN, że czasy Urbana i Waltera się skończyły z ostatniej chwili
"Przypominamy stacji TVN, że czasy Urbana i Waltera się skończyły"

Stacja TVN24 bezpodstawnie uderzyła w NSZZ "Solidarność" i Telewizję Republika w związku z obchodami 45. rocznicy Porozumień Sierpniowych. "Przypominamy stacji TVN, że czasy Jerzego Urbana i jego protegowanego Mariusza Waltera skończyły się – właśnie dzięki rewolucji Solidarności" – oświadczył w swoim wpisie dyrektor programowy Telewizji Republika Michał Rachoń.

Ukrainiec, który groził Polakom podpaleniami został deportowany. Jest nagranie z ostatniej chwili
Ukrainiec, który groził Polakom podpaleniami został deportowany. Jest nagranie

W niedzielę 31 sierpnia Straż Graniczna opublikowała w mediach społecznościowych nagranie przedstawiające deportację Ukraińca, który groził Polakom podpaleniami.

Von der Leyen: Europa ma plan wysłania wojsk na Ukrainę z ostatniej chwili
Von der Leyen: Europa ma plan wysłania wojsk na Ukrainę

– Europa ma "dość precyzyjny" plan wysłania wojsk na Ukrainę – oświadczyła w rozmowie z "Financial Times" szefowa KE Ursula von der Leyen.

TVN obraził się na Solidarność. Jest oświadczenie stacji z ostatniej chwili
TVN obraził się na Solidarność. Jest oświadczenie stacji

Stacja TVN24 bezpodstawnie uderzyła w NSZZ "Solidarność" w związku z obchodami 45. rocznicy Porozumień Sierpniowych. Związek proponował stacji udostępnienie sygnału Telewizji Republika, która realizowała i bezpłatnie udostępniała wszystkim chętnym transmisję z obchodów 45-lecia Solidarności.

Niemcy przerażeni. Niebezpieczny trend wśród młodych z ostatniej chwili
Niemcy przerażeni. Niebezpieczny trend wśród młodych

W Niemczech rośnie liczba zatruć gazem rozweselającym. W 2024 roku otrzymano w tej sprawie dwa razy więcej telefonów niż w 2023 roku.

Prezydent nie przeszedł obojętnie wobec łez młodej damy na obchodach 45-lecia NSZZ Solidarność z ostatniej chwili
Prezydent nie przeszedł obojętnie wobec łez młodej damy na obchodach 45-lecia NSZZ Solidarność

Prezydent Karol Nawrocki gościł dzisiaj w historycznej Sali BHP Stoczni Gdańskiej na uroczystościach 45. rocznicy powstania NSZZ "Solidarność" i podpisania Porozumień Gdańskich.

Gdańsk: Już jutro Msza Święta w 86. rocznicę wybuchu II wojny światowej z ostatniej chwili
Gdańsk: Już jutro Msza Święta w 86. rocznicę wybuchu II wojny światowej

W najbliższy poniedziałek 1 września 2025 r. o godz. 13:30 w Gdańsku na Placu Obrońców Poczty Polskiej odbędzie się Msza Święta w 86. rocznicę wybuchu II wojny światowej.

REKLAMA

Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.

Jest w Polsce wiele miejsc do których warto dotrzeć, zbaczając z głównych dróg, chociażby z drogi krajowej nr 7 łączącej Gdańsk z Krakowem. Tuż za Radomiem jadąc od Warszawy zaczyna się Staropolski Okręg Przemysłowy pełny zabytków techniki. Oto subiektywny wybór najbardziej ciekawych i najlepiej zachowanych.
Chlewiska, Wieli Piec Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.
Chlewiska, Wieli Piec / fot. A. Berezowski
Niedaleko Szydłowca w Chlewiskach znajduje się  Zabytkowa Huta Żelaza. Hutę wybudowało w latach 1890-1892 Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne. Jej wielki piec opalany węglem drzewnym wytapiał około 10 ton surówki na dobę. W hucie pracowało 200 osób. Działała do roku 1940, kiedy to wielki piec unieruchomili Niemcy prowadząc eksperymenty z wykorzystaniem nowego paliwa. Do dziś zachowała się unikalna forma architektoniczną obiektu, która nawiązuje do stylu neoromańskiego. Budynki z kamienia łupanego z detalami z cegły uporządkowane są w ciąg technologiczny. Dzięki temu można przyjrzeć się dawnemu procesowi wytopu i przeróbki żelaza.

Chlewiska

Szczególną atrakcją jest górująca nad hutą wieża. W jej wnętrzu znajduje się winda wodna (gichtociąg), która służyła do podnoszenia wagoników z surowcami na wysokość wielkiego pieca (piec ładuje się od góry). Ma ona dwie klatki zawieszone na wspólnej linie: jedną na wagonik z węglem i rudą żelaza, drugą na zbiornik z wodą. Chcąc podnieść wagoniki z surowcami, do zbiornika pompowano wodę, aż ciężar klatki z wodą przeważył ciężar klatki z wsadem i wciągał ją na górę. Podniesione za pomocą windy surowce wsypywano do wielkiego pieca. Hutą opiekuje się Muzeum Techniki i Przemysłu, które w wolnych salach urządziło ekspozycję pojazdów i maszyn przemysłowych.

Sielpia Wielka
Nieco dalej od krajowej siódemki znajduje się Sielpia Wielka. Z inicjatywy Ksawerego Druckiego – Lubeckiego zbudowano tu w 1842 roku Walcownię i Pudlingarnię. Zakład zajmował się produkcją blachy i prętów żelaznych o przekroju kwadratowym, prostokątnym i koła. Pożądane kształty otrzymywano przy pomocy walcarek i młota, do poruszania których wykorzystywano energię wodną. W zakładzie funkcjonowały dwa koła wodne, które napędzały maszyny, tak jak w dawnych młynach napędzały żarna.

Sielpia

Aby zapewnić odpowiednią ilość wody obok zakładu zbudowano zbiornik wodny (energetyczny). Obecnie najlepiej zachowanym eksponatem jest oryginalne metalowe koło wodne, największe tego typu koło żelazne w Europie. W czasie uroczystości lokalnych koło jest uruchamiane.  
Podobnie jak Chlewiska, zakład w Sielpi Wielkiej jest oddziałem Muzeum Techniki i Przemysłu w Warszawie. W opiece nad zabytkami pracownikom Muzeum pomagają uczniowie Politechniki Częstochowskiej. Wspólny wysiłek doprowadził do rekonstrukcji pod kierownictwem prof. Mariana Kielocha pieca pudlarskiego, który uroczyście rozpalono w 2008 roku.

Sielpia

W Muzeum urządzono pokaz maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle Zagłębia Staropolskiego oraz artystycznych odlewów. W czasie zwiedzania przewodnik demonstruje urządzenia w ruchu.

Maleniec
Warto też dotrzeć do Zabytkowej Walcowni i Gwoździarni w Maleńcu. Niegdyś produkowano tu blachy i gwoździe. Do napędu maszyn, podobnie jak w Sielpi wykorzystano koło wodne.  Warto tez dotrzeć do Samsonowa i obejrzeć ruiny huty, Starachowic, gdzie w starej fabryce rozwija się Muzeum Przyrody i Techniki czy Nowej Słupi, w której znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego.

Andrzej Berezowski


 

Polecane
Emerytury
Stażowe