Wprowadzenie

Agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę doprowadziła do zniszczeń infrastruktury energetycznej i logistycznej, w tym rafinerii, terminali i sieci przesyłowych¹. Obecnie większość paliw importowanych przez Ukrainę trafia z kierunku zachodniego – przez Polskę, Rumunię, Słowację i Węgry – z dominującą rolą transportu samochodowego i kolejowego.

Polsko-ukraińskie przejścia graniczne charakteryzują się niską przepustowością, wynikającą m.in. z odmiennego rozstawu torów kolejowych oraz przestarzałej infrastruktury sterowania ruchem². W rezultacie obserwowane są częste zatory, zwłaszcza w przypadku przewozów paliw i materiałów niebezpiecznych.

Niewystarczająca przepustowość transportu drogowego i kolejowego wymaga uzupełnienia istniejącej infrastruktury o nowe kanały przesyłowe, w tym rurociąg produktowy łączący Polskę i Ukrainę.

 Wąskie gardła w transporcie kolejowym i drogowym między Polską a Ukrainą

Transport kolejowy

Transport kolejowy jest jednym z głównych kanałów przewozu paliw, produktów rolnych oraz pomocy humanitarnej między Polską a Ukrainą. Jego znaczenie wzrosło szczególnie po wybuchu wojny w 2022 r., gdy zamknięto część ukraińskich portów czarnomorskich. Jednocześnie kolej obciążona jest szeregiem ograniczeń:
1. Rozstaw torów – w Polsce 1435 mm, w Ukrainie 1520 mm. Na granicy konieczna jest zmiana wózków wagonowych lub przeładunek towarów³.
2. Przestarzała infrastruktura – część linii przygranicznych pozostaje jednotorowa i niezelektryfikowana⁴.
3. Systemy sterowania ruchem – brak nowoczesnych systemów ERTMS ogranicza przepustowość odcinków granicznych⁵.
4. Przejścia graniczne – np. Dorohusk–Jagodzin czy Hrubieszów–Izow są przeciążone⁶.
5. Brak infrastruktury intermodalnej – niedobór terminali utrudnia optymalizację przewozów.

Transport drogowy

Transport samochodowy stał się w czasie wojny kluczowym uzupełnieniem przewozów paliw i towarów strategicznych. Ograniczenia obejmują:
1. Przepustowość przejść drogowych – np. Dorohusk, Hrebenne, Korczowa – kolejki sięgają kilkudziesięciu godzin⁷.
2. Brak nowoczesnych obwodnic – ruch tranzytowy przechodzi przez centra miast.
3. Niewystarczająca sieć dróg ekspresowych – brak bezpośrednich połączeń z granicą.
4. Brak pasów strategicznych – brak priorytetowej obsługi transportu paliwowego i wojskowego.
5. Bezpieczeństwo transportu materiałów niebezpiecznych – wzrost przewozów drogą zwiększa ryzyko wypadków.

 Innowacyjne rozwiązania – system POLSUW

Jednym z interesujących rozwiązań jest system POLSUW – automatyczny mechanizm zmiany rozstawu osi w wagonach i lokomotywach. Zastosowanie tego rozwiązania mogłoby znacząco skrócić czas przejazdu przez granicę, eliminując konieczność przeładunku i umożliwiając płynne kursowanie składów pasażerskich i towarowych⁸. Wdrożenie POLSUW zwiększyłoby przepustowość przejść kolejowych, poprawiło elastyczność przewozów intermodalnych i mogłoby zostać zastosowane również w transporcie pasażerskim.

Lokalizacja i znaczenie bazy Zawadówka

Baza paliw PERN w Zawadówce (województwo lubelskie) stanowi element systemu rezerw strategicznych Polski. Jej położenie – około 25 km od granicy z Ukrainą – czyni ją naturalnym punktem początkowym dla rurociągu transgranicznego. Obiekt ten może pełnić rolę hubu logistycznego dla dostaw produktów krajowych i importowanych przez polskie porty⁹.

Możliwe lokalizacje po stronie ukraińskiej

Aby rurociąg Zawadówka–Ukraina miał pełną funkcjonalność, musi zostać podłączony do ukraińskiej infrastruktury paliwowej. Możliwe są następujące kierunki rozbudowy:
- Kowel – duży węzeł kolejowy, ok. 70 km od granicy, z infrastrukturą paliwową.
- Łuck – stolica obwodu wołyńskiego, centrum przemysłowe i logistyczne.
- Równe – ważny punkt tranzytowy, umożliwiający dystrybucję w głąb Ukrainy.
- Lwów – największy ośrodek zachodniej Ukrainy, z terminalami i bazami wojskowymi.
- Brody – istniejący węzeł rurociągowy, punkt Odessa–Brody, kluczowy dla integracji z ukraińską siecią przesyłową.

Rys. 1. Koncepcyjna mapa rurociągu Zawadówka–Ukraina z potencjalnymi lokalizacjami po stronie ukraińskiej.

Koncepcja rurociągu produktowego Zawadówka–Ukraina

Proponowany rurociąg miałby długość 25–35 km (do granicy państwowej), z możliwością dalszej rozbudowy po stronie ukraińskiej. Jego przepustowość szacuje się na 1,5–3 mln m³ paliw rocznie. Zakłada się przesył oleju napędowego, benzyny i paliwa lotniczego. Infrastruktura obejmowałaby system SCADA, monitoring ciśnienia, sensory wycieków, stacje pomp oraz zabezpieczenia wojskowe i fizyczne¹⁰.

Analiza ryzyk

Projekt napotyka na potencjalne zagrożenia:
- Ryzyko militarne – możliwość sabotażu i zniszczenia infrastruktury.
- Ryzyko finansowe – konieczność pozyskania funduszy z UE, USAID i instytucji międzynarodowych.
- Ryzyko polityczne – wymóg porozumień międzyrządowych.
- Ryzyko środowiskowe – konieczność spełnienia norm ekologicznych¹¹.

Wnioski

Integracja rurociągu produktowego z modernizacją infrastruktury drogowej i kolejowej – w tym potencjalnym wdrożeniem systemu POLSUW – stanowi kompleksowe rozwiązanie w zakresie zwiększenia przepustowości szlaków transportowych Polska–Ukraina. Budowa rurociągu Zawadówka–Ukraina nie tylko zwiększy bezpieczeństwo energetyczne Ukrainy i wzmocni pozycję Polski jako hubu logistyczno-energetycznego, ale także pozwoli na efektywniejsze wykorzystanie kolei i dróg do przewozów strategicznych i wojskowych.

Przypisy

¹ Energy Community Secretariat. (2023). Annual implementation report 2023. Energy Community. https://www.energy-community.org

² OECD. (2022). International transport forum: Rail freight corridors in Eastern Europe. OECD Publishing. https://www.itf-oecd.org

³ OECD. (2022). International transport forum: Rail freight corridors in Eastern Europe. OECD Publishing. https://www.itf-oecd.org

⁴ European Commission. (2023). REPowerEU. Publications Office of the European Union. https://energy.ec.europa.eu

⁵ Energy Community Secretariat. (2023). Annual implementation report 2023. Energy Community.

⁶ Nowy Tydzień. (2023). Wykorzystać terminal w Zawadówce. https://www.nowytydzien.pl/wykorzystac-terminal-zawadowka/

⁷ Gmina Rejowiec. (2023). Baza paliw Zawadówka – oferta inwestycyjna. https://gminarejowiec.pl/images/artykuly/oferta/Baza_Paliw_Zawadowka.pdf

⁸ PERN. (2023). Sprawozdanie roczne 2022–2023. PERN S.A. https://www.pern.pl

⁹ Gmina Rejowiec. (2023). Baza paliw Zawadówka – oferta inwestycyjna.

¹⁰ European Commission. (2023). REPowerEU. Publications Office of the European Union.

¹¹ OECD. (2022). International transport forum: Rail freight corridors in Eastern Europe.

autor: Mariusz Patey