[Tylko u nas] Marcin Bąk: Komarów. Siła polskiej kawalerii

Siedem tysięcy jeźdźców siekących się szablami i kłujących lancami w środku Europy to widok raczej rzadki w XX wieku. Istotnie, bitwa pod Komarowem była ostatnią tego rodzaju walką w dziejach świata.
 [Tylko u nas] Marcin Bąk: Komarów. Siła polskiej kawalerii
/ Jerzy Kossak "Bitwa pod Komarowem"

Gdy mówimy o wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku i odparciu czerwonej nawały to mamy na myśli przede wszystkim bitwę warszawską, czasem bitwę nad Niemnem.   Znacznie mniej znana naszym rodakom jest bitwa pod Komarowem. A szkoda, bo to ciekawy epizod wojny, o wielkim znaczeniu dla jej dalszego przebiegu. 

Podczas bolszewickiej ofensywy w czerwcu i lipcu 1920 roku kluczową rolę na froncie południowym odgrywała 1 Armia Konna Siemiona Budionnego. Ten półanalfabeta, wachmistrz z carskiej armii, sławę zdobył jeszcze przed I Wojną, jako doskonały jeździec. Po rewolucji przystał do bolszewików i szybko stanął na czele dużej,  jedynej w swoim rodzaju formacji kawaleryjskiej. Armia Konna liczyła cztery dywizje jazdy, dywizje piechoty, miała do dyspozycji artylerię, samochody i pociągi pancerne. Składała się z podobnych Budionnemu hajdamaków, wyciągniętych z różnych zakątków Rosji. Była groźna w boju, doświadczona w walkach z przeciwnikami rewolucji i bezwzględna na podbitych terenach. Jej skuteczność związana była z ogromną ruchliwością – czerwoni Kozacy na kształt mongolskich hord szukali najsłabszego punktu obrony przeciwnika a gdy go znaleźli, przerywali obronę i rozlewali się na tyłach jak szarańcza. Rzadko atakowali przygotowanego do obrony, umocnionego przeciwnika. Znacznie chętniej szerzyli spustoszenie przerywając linie komunikacyjne, wycinając jednostki tyłowe czy paląc szpitale. 

Armii Konnej nie dawało się zatrzymać całymi tygodniami. Unikając walnej bitwy, dzięki dużej ruchliwości obchodziła wciąż pozycje obronne Polaków.  Zgodnie z zamysłem samego Stalina, który odgrywał w szefostwie bolszewików coraz większą rolę, parła jako główna siła uderzeniowa na Lwów, by otworzyć drogę Rewolucji do południowej Europy – Budapesztu, Wiednia a kto wie, może i Rzymu. W krytycznym momencie bitwy warszawskiej nie została skierowana na północ w sukurs siłom Tuchaczewskiego i plan zdobycia stolicy Polski nie powiódł się. W końcu sierpnia wykonywała z opóźnieniem plan uderzenia na północ ale sytuacja już się zmieniła. Strona polska skierowała przeciwko Armii Konnej znaczne siły, które zaczęły ją osaczać. Główne zadanie przypadło 1 Dywizji Jazdy, dowodzonej przez generała Juliusza Rómmla. 

Do starcia doszło w dniu 31 sierpnia w pobliżu niewielkiej wsi Komarów na Lubelszczyźnie. Była to największa w XX wieku i jak się miało okazać – ostatnia wielka bitwa kawalerii w historii. Osaczone z trzech stron oddziały czerwonych kozaków Budionnego usiłowały wydrzeć się z matni w szyku konnym. Bitwa trwała cały dzień i chociaż brała w niej udział również artyleria konna czy karabiny maszynowe (groźne bolszewickie taczanki) to jednak większość walk odbywała się w szyku konnym, gdzie rozstrzygała szabla czy lanca. Armia Konna nie zaangażowała w walkę całości swoich sił ale i tak dysponowała znaczną przewagą liczebną. Przeciwko około sześciu tysiącom kozaków (wedle różnych szacunków) walczyło trochę ponad tysiąc Polaków. Po koniec dnia oddziały szły do ataku stępa, gdyż straszliwie przemęczone konie nie miały już sił do galopu. Bitwa była tak naprawdę szeregiem szarż i kontrszarż, przypominającym zmagania, jakie odbywały się na kresowych ziemiach Rzeczpospolitej przed stuleciami. 

Przewaga liczebna bolszewików niwelowana była lepszym dowodzeniem, większym zgraniem i wyższym morale polskich żołnierzy. Mniejsze od bolszewickich pułków polskie szwadrony ułanów wbijały się w szeregi przeciwnika, roztracały wrogów lancami i cięły szablami. Losy bitwy ważyły się długo, Budionny, analfabeta ale świetny kawalerzysta, potrafił wykrzesać ze swoich podkomendnych mołojecką odwagę a poza tym było ich wciąż więcej niż Polaków. Dochodziło do dramatycznych walk grup konnych i pojedynczych kawalerzystów w których rozstrzygała odwaga kierująca bronią białą. 

Były momenty dramatyczne,  lekko ranny został sam Budionny. Sensację po polskiej stronie wzbudził odważny komisarz bolszewicki, zagrzewający do walki cofających się kozaków i brawurowo rzucający się z szablą w największą rąbaninę. Po śmiertelnym cięciu w głowę  zadanym przez polskiego oficera zwalił się na ziemię i wtedy okazało się, że odważnym komisarzem była kobieta. 

W walce wyróżniły się wszystkie polskie pułki biorące udział w bitwie – 1 pułk ułanów Krechowieckich, 2 pułk szwoleżerów, 8 i 9 pułki ułanów, 12 ułanów podolskich i 14 – Jazłowieckich. O tym ostatnim warto wspomnieć, był to jedyny pułk kawalerii II RP, który został odznaczony dwukrotnie orderem Virtuti Militari. Za rok 1920 i za szarżę pod Wólką Węglową w 1939 roku.  Po stronie polskiej walczyło wielu oficerów, którzy odegrali później istotną rolę w historii, jak chociażby rotmistrz Tadeusz Komorowski walczący w szeregach 12 pułku ułanów podolskich.  Ostatecznie decydująca okazała się szarża 8 pułku ułanów prowadzona przez rotmistrza Kornela Krzeczunowicza. 

Armia Konna Budionnego poniosła pod Komarowem znaczne straty i choć uciekła z potrzasku, to zdziesiątkowana, zdemoralizowana, nie była już zdolna do żadnej akcji i na tym zakończył się praktycznie jej udział w wojnie z Polską. 
Skutki zwycięskiej bitwy pod Komarowem były ciekawe. Przede wszystkim w Polsce okresu międzywojennego przyjmowano, że kawaleria nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa i będzie odgrywała w nadchodzącej wojnie znaczącą rolę. Mieliśmy przed wojną 10 brygad kawalerii, ich szkoleniu poświęcano dużo energii i środków. Były to jednostki pod każdym względem elitarne a kadra oficerska jazdy uchodziła, słusznie zresztą, za kwiat korpusu oficerskiego przedwojennego wojska. Jednostki kawalerii istniały wtedy we wszystkich armiach świata ale okres międzywojenny to czas, gdy trwały intensywne prace nad ich motoryzacją, lub przekształcaniem w konną piechotę. Walka konna i szarża na broń białą znikała z regulaminów wojskowych. Szable zostały wycofane z wyposażenia kawalerii amerykańskiej w 1933 roku, choć ostatni pułk konny brał udział w walkach jeszcze w 1942 roku. Niemcy intensywnie motoryzowali swoją kawalerię choć szable w jednostkach konnych pozostały do 1940 roku. Lance zniknęły z wyposażenia kawalerii większości państw już  po  wojnie światowej. 

W Polsce trwał przez cały okres międzywojenny spór o  rolę jazdy i broń białą na jej wyposażeniu. Echem tego sporu były dyskusje toczone na łamach „Przeglądu Kawaleryjskiego”. Oficerowie różnych szczebli, od porucznika do generała brygady, wypowiadali się na temat przydatności szabli i lancy w polskiej kawalerii. Ostatecznie przychylono się do argumentów, że nie można pozbawić polskich ułanów, strzelców konnych i szwoleżerów szabli i lancy, gdyż pozbawi się ich tym samych zaczepnego ducha walki, który jest wszak największą siłą polskiej jazdy. 

W koszarach pułków konnych przedwrześniowej Polski ćwiczono użycie bojowe szabli i lancy, wciąż pamiętając o zwycięskiej bitwie pod Komarowem. II wojna światowa przyniosła jednak ostateczny kres kawalerii jako rodzaju wojska na polach bitew. Szarże na białą broń odeszły bezpowrotnie do historii. Dzisiaj możemy już tylko podziwiać walkę ułanów na licznych imprezach rekonstrukcyjnych, w tym także inscenizowanych potyczkach z kozakami w rocznicę zwycięskiej bitwy pod Komarowem 31 sierpnia.  
 


 

POLECANE
Zwrot ws. rekonstrukcji rządu. Na wniosek Szymona Hołowni z ostatniej chwili
Zwrot ws. rekonstrukcji rządu. "Na wniosek Szymona Hołowni"

Przewodniczący Lewicy Włodzimierz Czarzasty poinformował w środę przed południem, że na wniosek lidera Polski 2050 Szymona Hołowni, rekonstrukcja rządu została przesunięta na 22 lipca.

Potężna awaria w  Ministerstwie Sprawiedliwości z ostatniej chwili
Potężna awaria w Ministerstwie Sprawiedliwości

Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało w środę, że ze względu na awarię u dostawcy infrastruktury, systemy resortu są chwilowo niedostępne.

Ekspert: Zaangażowanie Polski w sprawie zablokowania umowy z Mercosur wynosi 0,00% z ostatniej chwili
Ekspert: Zaangażowanie Polski w sprawie zablokowania umowy z Mercosur wynosi 0,00%

Porozumienie Unii Europejskiej z krajami Mercosur wciąż nie zostało zatwierdzone – i wciąż można je zablokować. Zdaniem byłego europosła Jacka Saryusza-Wolskiego, Polska ma tu do odegrania kluczową rolę, ale... nie robi nic.

Przywrócenie kontroli to oszustwo. Opublikowano nagranie z granicy polsko-niemieckiej z ostatniej chwili
"Przywrócenie kontroli to oszustwo". Opublikowano nagranie z granicy polsko-niemieckiej

7 lipca rozpoczęły się kontrole na granicach RP z Niemcami oraz Litwą, które mają być prowadzone przez 30 dni. Obserwatorzy granic uważają, że kontrole to działania pozorowane, a ich prawdziwą intencją jest zablokowanie Ruchu Obrony Granic.

Na Most Grunwaldzki we Wrocławiu wróci niemiecka nazwa Wiadomości
Na Most Grunwaldzki we Wrocławiu wróci niemiecka nazwa

Wrocławski most Grunwaldzki czeka przebudowa. W trakcie remontu ma wrócić napis "Kaiserbrücke". Ta nazwa powraca już drugi raz. Poprzednim razem most nazwano tak ponownie po dojściu Hitlera do władzy. 

Niepokojące informacje z granicy. Komunikat Straży Granicznej pilne
Niepokojące informacje z granicy. Komunikat Straży Granicznej

Straż Graniczna publikuje raporty dotyczące wydarzeń na polskiej granicy, która znajduje się pod naciskiem ataku hybrydowego zarówno ze strony Białorusi, jak i Niemiec

Pogłębia się kryzys Polski 2050. Ważna postać w partii rezygnuje z ostatniej chwili
Pogłębia się kryzys Polski 2050. Ważna postać w partii rezygnuje

Pogłębia się kryzys ugrupowania Polska 2050 Szymona Hołowni. Po głośnym odejściu poseł Izabeli Bodnar dziś poinformowano, że z pełnionej funkcji zrezygnowała sekretarz generalna partii Agnieszka Baranowska.

Nie podjęła opieki. Komunikat warszawskiego zoo gorące
"Nie podjęła opieki". Komunikat warszawskiego zoo

Warszawskie zoo chętnie dzieli się informacjami o swoich podopiecznych, licząc, że zainteresuje ich losem jak największą rzeszę ludzi, którym na sercu leży ich dobro.

Rekordowy atak Rosji tuż przy polskiej granicy. Ponad 700 dronów nad Ukrainą z ostatniej chwili
Rekordowy atak Rosji tuż przy polskiej granicy. Ponad 700 dronów nad Ukrainą

W nocy z wtorku na środę rosyjska armia przeprowadziła największy jak dotąd zmasowany atak na Ukrainę, wystrzeliwując aż 728 dronów i 13 rakiet. Głównym celem był Łuck w obwodzie wołyńskim, położony zaledwie kilkadziesiąt kilometrów od granicy z Polską.

Pilny komunikat IMGW. Oto co nas czeka z ostatniej chwili
Pilny komunikat IMGW. Oto co nas czeka

Nad Polskę będzie napływała bardzo wilgotna masa powietrza polarnego morskiego. Na przeważającym obszarze kraju środowisko atmosferyczne zmieni się na chłodniejsze. Intensywne deszcze w centrum i na południu kraju stwarzają ryzyko powodzi, na niektórych obszarach obowiązuje III stopień zagrożenia.

REKLAMA

[Tylko u nas] Marcin Bąk: Komarów. Siła polskiej kawalerii

Siedem tysięcy jeźdźców siekących się szablami i kłujących lancami w środku Europy to widok raczej rzadki w XX wieku. Istotnie, bitwa pod Komarowem była ostatnią tego rodzaju walką w dziejach świata.
 [Tylko u nas] Marcin Bąk: Komarów. Siła polskiej kawalerii
/ Jerzy Kossak "Bitwa pod Komarowem"

Gdy mówimy o wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku i odparciu czerwonej nawały to mamy na myśli przede wszystkim bitwę warszawską, czasem bitwę nad Niemnem.   Znacznie mniej znana naszym rodakom jest bitwa pod Komarowem. A szkoda, bo to ciekawy epizod wojny, o wielkim znaczeniu dla jej dalszego przebiegu. 

Podczas bolszewickiej ofensywy w czerwcu i lipcu 1920 roku kluczową rolę na froncie południowym odgrywała 1 Armia Konna Siemiona Budionnego. Ten półanalfabeta, wachmistrz z carskiej armii, sławę zdobył jeszcze przed I Wojną, jako doskonały jeździec. Po rewolucji przystał do bolszewików i szybko stanął na czele dużej,  jedynej w swoim rodzaju formacji kawaleryjskiej. Armia Konna liczyła cztery dywizje jazdy, dywizje piechoty, miała do dyspozycji artylerię, samochody i pociągi pancerne. Składała się z podobnych Budionnemu hajdamaków, wyciągniętych z różnych zakątków Rosji. Była groźna w boju, doświadczona w walkach z przeciwnikami rewolucji i bezwzględna na podbitych terenach. Jej skuteczność związana była z ogromną ruchliwością – czerwoni Kozacy na kształt mongolskich hord szukali najsłabszego punktu obrony przeciwnika a gdy go znaleźli, przerywali obronę i rozlewali się na tyłach jak szarańcza. Rzadko atakowali przygotowanego do obrony, umocnionego przeciwnika. Znacznie chętniej szerzyli spustoszenie przerywając linie komunikacyjne, wycinając jednostki tyłowe czy paląc szpitale. 

Armii Konnej nie dawało się zatrzymać całymi tygodniami. Unikając walnej bitwy, dzięki dużej ruchliwości obchodziła wciąż pozycje obronne Polaków.  Zgodnie z zamysłem samego Stalina, który odgrywał w szefostwie bolszewików coraz większą rolę, parła jako główna siła uderzeniowa na Lwów, by otworzyć drogę Rewolucji do południowej Europy – Budapesztu, Wiednia a kto wie, może i Rzymu. W krytycznym momencie bitwy warszawskiej nie została skierowana na północ w sukurs siłom Tuchaczewskiego i plan zdobycia stolicy Polski nie powiódł się. W końcu sierpnia wykonywała z opóźnieniem plan uderzenia na północ ale sytuacja już się zmieniła. Strona polska skierowała przeciwko Armii Konnej znaczne siły, które zaczęły ją osaczać. Główne zadanie przypadło 1 Dywizji Jazdy, dowodzonej przez generała Juliusza Rómmla. 

Do starcia doszło w dniu 31 sierpnia w pobliżu niewielkiej wsi Komarów na Lubelszczyźnie. Była to największa w XX wieku i jak się miało okazać – ostatnia wielka bitwa kawalerii w historii. Osaczone z trzech stron oddziały czerwonych kozaków Budionnego usiłowały wydrzeć się z matni w szyku konnym. Bitwa trwała cały dzień i chociaż brała w niej udział również artyleria konna czy karabiny maszynowe (groźne bolszewickie taczanki) to jednak większość walk odbywała się w szyku konnym, gdzie rozstrzygała szabla czy lanca. Armia Konna nie zaangażowała w walkę całości swoich sił ale i tak dysponowała znaczną przewagą liczebną. Przeciwko około sześciu tysiącom kozaków (wedle różnych szacunków) walczyło trochę ponad tysiąc Polaków. Po koniec dnia oddziały szły do ataku stępa, gdyż straszliwie przemęczone konie nie miały już sił do galopu. Bitwa była tak naprawdę szeregiem szarż i kontrszarż, przypominającym zmagania, jakie odbywały się na kresowych ziemiach Rzeczpospolitej przed stuleciami. 

Przewaga liczebna bolszewików niwelowana była lepszym dowodzeniem, większym zgraniem i wyższym morale polskich żołnierzy. Mniejsze od bolszewickich pułków polskie szwadrony ułanów wbijały się w szeregi przeciwnika, roztracały wrogów lancami i cięły szablami. Losy bitwy ważyły się długo, Budionny, analfabeta ale świetny kawalerzysta, potrafił wykrzesać ze swoich podkomendnych mołojecką odwagę a poza tym było ich wciąż więcej niż Polaków. Dochodziło do dramatycznych walk grup konnych i pojedynczych kawalerzystów w których rozstrzygała odwaga kierująca bronią białą. 

Były momenty dramatyczne,  lekko ranny został sam Budionny. Sensację po polskiej stronie wzbudził odważny komisarz bolszewicki, zagrzewający do walki cofających się kozaków i brawurowo rzucający się z szablą w największą rąbaninę. Po śmiertelnym cięciu w głowę  zadanym przez polskiego oficera zwalił się na ziemię i wtedy okazało się, że odważnym komisarzem była kobieta. 

W walce wyróżniły się wszystkie polskie pułki biorące udział w bitwie – 1 pułk ułanów Krechowieckich, 2 pułk szwoleżerów, 8 i 9 pułki ułanów, 12 ułanów podolskich i 14 – Jazłowieckich. O tym ostatnim warto wspomnieć, był to jedyny pułk kawalerii II RP, który został odznaczony dwukrotnie orderem Virtuti Militari. Za rok 1920 i za szarżę pod Wólką Węglową w 1939 roku.  Po stronie polskiej walczyło wielu oficerów, którzy odegrali później istotną rolę w historii, jak chociażby rotmistrz Tadeusz Komorowski walczący w szeregach 12 pułku ułanów podolskich.  Ostatecznie decydująca okazała się szarża 8 pułku ułanów prowadzona przez rotmistrza Kornela Krzeczunowicza. 

Armia Konna Budionnego poniosła pod Komarowem znaczne straty i choć uciekła z potrzasku, to zdziesiątkowana, zdemoralizowana, nie była już zdolna do żadnej akcji i na tym zakończył się praktycznie jej udział w wojnie z Polską. 
Skutki zwycięskiej bitwy pod Komarowem były ciekawe. Przede wszystkim w Polsce okresu międzywojennego przyjmowano, że kawaleria nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa i będzie odgrywała w nadchodzącej wojnie znaczącą rolę. Mieliśmy przed wojną 10 brygad kawalerii, ich szkoleniu poświęcano dużo energii i środków. Były to jednostki pod każdym względem elitarne a kadra oficerska jazdy uchodziła, słusznie zresztą, za kwiat korpusu oficerskiego przedwojennego wojska. Jednostki kawalerii istniały wtedy we wszystkich armiach świata ale okres międzywojenny to czas, gdy trwały intensywne prace nad ich motoryzacją, lub przekształcaniem w konną piechotę. Walka konna i szarża na broń białą znikała z regulaminów wojskowych. Szable zostały wycofane z wyposażenia kawalerii amerykańskiej w 1933 roku, choć ostatni pułk konny brał udział w walkach jeszcze w 1942 roku. Niemcy intensywnie motoryzowali swoją kawalerię choć szable w jednostkach konnych pozostały do 1940 roku. Lance zniknęły z wyposażenia kawalerii większości państw już  po  wojnie światowej. 

W Polsce trwał przez cały okres międzywojenny spór o  rolę jazdy i broń białą na jej wyposażeniu. Echem tego sporu były dyskusje toczone na łamach „Przeglądu Kawaleryjskiego”. Oficerowie różnych szczebli, od porucznika do generała brygady, wypowiadali się na temat przydatności szabli i lancy w polskiej kawalerii. Ostatecznie przychylono się do argumentów, że nie można pozbawić polskich ułanów, strzelców konnych i szwoleżerów szabli i lancy, gdyż pozbawi się ich tym samych zaczepnego ducha walki, który jest wszak największą siłą polskiej jazdy. 

W koszarach pułków konnych przedwrześniowej Polski ćwiczono użycie bojowe szabli i lancy, wciąż pamiętając o zwycięskiej bitwie pod Komarowem. II wojna światowa przyniosła jednak ostateczny kres kawalerii jako rodzaju wojska na polach bitew. Szarże na białą broń odeszły bezpowrotnie do historii. Dzisiaj możemy już tylko podziwiać walkę ułanów na licznych imprezach rekonstrukcyjnych, w tym także inscenizowanych potyczkach z kozakami w rocznicę zwycięskiej bitwy pod Komarowem 31 sierpnia.  
 



 

Polecane
Emerytury
Stażowe