Co musisz wiedzieć?

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości Waldemara Żurka z 29 września 2025 r., zmieniało Regulamin urzędowania sądów powszechnych i dopuszczało możliwość odstępstw od ustawowej zasady losowego przydziału spraw sędziom.
• Trybunał Konstytucyjny uznał rozporządzenie w istotnych punktach za niekonstytucyjne

Wnioski w tej sprawie złożyły Krajowa Rada Sądownictwa oraz Prezydent RP. Oba dotyczyły uprawnień Ministra Sprawiedliwości do wprowadzania w drodze rozporządzenia wyjątków od ustawowych reguł przydziału spraw. W ocenie wnioskodawców takie rozwiązanie naruszało konstytucyjną zasadę niezawisłości sędziowskiej oraz zasadę trójpodziału władz.

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał orzekł, że:

• § 1 pkt 5 i 7, § 5 oraz § 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 29 września 2025 r. są niezgodne z art. 41 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych w związku z art. 92 ust. 1 i art. 7 Konstytucji RP,
• § 1 pkt 2 i 3 tego rozporządzenia naruszają art. 47a ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych,
• § 1 pkt 5 lit. b również jest sprzeczny z art. 47b tej ustawy.

Postępowanie w pozostałym zakresie zostało umorzone. Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

Uzasadnienie Trybunału Konstytucyjnego

W komunikacie opublikowanym na stronie http://trybunal.gov.pl TK podkreślił, że:

- „W zakresie upoważnienia Ministra Sprawiedliwości nie mieści się regulacja w drodze rozporządzenia odstępstw od zasady losowego przydziału spraw, wprowadzania innych zasad podziału spraw ani określania sytuacji, w których możliwe jest wyłączenie sędziego w konkretnej sprawie.”

Trybunał przypomniał, że:

• osobowy przydział spraw jest elementem gwarancji niezawisłości sędziowskiej,
• wszelkie wyjątki od tej zasady mogą być ustanawiane wyłącznie w ustawie,
• minister nie ma kompetencji do modyfikowania ustrojowych reguł postępowania sądowego rozporządzeniem.

W ocenie Trybunału rozwiązania przyjęte w zakwestionowanym rozporządzeniu naruszały konstytucyjny rozdział władz oraz zasadę działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji).

Znaczenie orzeczenia

Wyrok potwierdza wcześniejsze stanowisko TK, że organ władzy wykonawczej nie może tworzyć „odstępstw” od ustawowych gwarancji procesowych. Oznacza to, że sposób przydzielania spraw sędziom – jako istotny element niezawisłości i bezstronności sądu – musi wynikać wprost z ustawy, a nie z rozporządzenia ministerialnego.

Trybunał tym samym utrwalił linię orzeczniczą, że regulacje dotyczące ustroju i organizacji sądów mogą być określane jedynie przez ustawodawcę.

[Sędzia Kamila Borszowska-Moszowska, zastępca rzecznika dyscyplinarnego przy Sądzie Okręgowym w Świdnicy, wykładowca KSSiP i Akademii Nauk Stosowanych im. Angelusa Silesiusa]

[Tytuł, sekcje "Co musisz wiedzieć", "Co to oznacza w praktyce" i FAQ, a także śródtytuły od Redakcji]

Co to oznacza w praktyce?

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego oznacza, że Minister Sprawiedliwości nie może samodzielnie – poprzez rozporządzenie – zmieniać zasad losowego przydziału spraw sędziom. Takie uprawnienie przysługuje wyłącznie ustawodawcy, czyli Sejmowi i Senatowi.

Losowy przydział spraw jest jednym z najważniejszych elementów gwarancji niezawisłości sędziowskiej, ponieważ chroni przed sytuacjami, w których określony sędzia mógłby otrzymać sprawę „na zamówienie” lub według decyzji władzy wykonawczej.

W praktyce orzeczenie oznacza, że:

• żadne ministerialne rozporządzenie nie może wprowadzać wyjątków od zasady losowości, nawet z przyczyn organizacyjnych;
• sądy muszą nadal stosować systemy losowego przydziału spraw określone w ustawie i utrwalone w dotychczasowych przepisach;
• ewentualne zmiany w tym zakresie mogą być wprowadzone tylko ustawą, po debacie parlamentarnej;
• Minister Sprawiedliwości nie ma kompetencji do ingerowania w proces przydzielania spraw poszczególnym sędziom.

Wyrok potwierdza więc, że podział władz i niezależność sądów są chronione konstytucyjnie, a wszelkie próby ich modyfikacji w drodze aktów wykonawczych są sprzeczne z zasadą państwa prawa.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Dlaczego Trybunał Konstytucyjny zajął się zasadą losowego przydziału spraw? Trybunał rozpatrzył wnioski Krajowej Rady Sądownictwa i Prezydenta RP, które kwestionowały uprawnienia Ministra Sprawiedliwości do zmiany zasad przydzielania spraw sędziom. Wskazywano, że takie zmiany mogłyby naruszać konstytucyjną zasadę niezawisłości sędziowskiej i trójpodziału władz.

Co dokładnie orzekł Trybunał Konstytucyjny? TK uznał, że Minister Sprawiedliwości nie ma prawa wprowadzać w rozporządzeniu wyjątków od ustawowej zasady losowego przydziału spraw. Takie zmiany mogą być wprowadzane wyłącznie ustawą, czyli decyzją parlamentu.

Co oznacza wyrok dla sędziów i sądów? Od teraz żadne wewnętrzne regulacje resortu sprawiedliwości nie mogą wpływać na to, który sędzia otrzyma konkretną sprawę. Systemy losowego przydziału muszą działać wyłącznie według zasad określonych w ustawie.

Czy ten wyrok ma wpływ na toczące się postępowania? Wyrok nie unieważnia spraw już rozpoznanych, ale potwierdza, że przyszłe postępowania muszą być przydzielane w pełni losowo. Ma to zwiększyć zaufanie obywateli do bezstronności sądów.

Co zmienia to dla Ministra Sprawiedliwości? Minister traci możliwość modyfikowania reguł przydziału spraw w drodze rozporządzenia. Oznacza to ograniczenie wpływu władzy wykonawczej na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości i wzmocnienie niezależności sądów.